એકદળી (મકાઈ) મૂળની આંતરિક રચના વર્ણવો.

એકદળી (મકાઈ) મૂળ (Monocotyledonous Root) ની આંતરિક રચના : મકાઈ એકદળી વનસ્પતિ છે. મકાઈના મૂળના છેદનો સૂક્ષ્મદર્શકમાં અભ્યાસ કરતાં નીચે પ્રમાણેના ત્રણ સ્તરો સ્પષ્ટ જોવા મળે છે : (1) રોમસ્તર (મૂલાધિસ્તર) (2) બાહ્યક અને (3) મધ્યરંભ

$(1)$ રોમસ્તર : આ સ્તર મૂળનું સૌથી બહારનું સ્તર છે. આ સ્તરના કોષોમાંથી પાતળી દીવાલવાળા નલિકાકાર બહિરુદભેદો ઉત્પન્ન થાય છે, જેને મૂળરોમ (Root Hairs) કહે છે. આ સ્તરના કોષો ઉપર ક્યુટિકલનું આવરણ હોતું નથી, કારણ કે તેનું કાર્ય જમીનમાંથી પાણી અને ક્ષારોનું શોષણ કરવાનું છે.

$(2)$ બાહ્યક : બાહ્ય કમાં બહિ: સ્તર, અધઃ સ્તર (બાહ્ય-બાહ્યક), અંતઃબાહ્યક અને અંતઃસ્તરનો સમાવેશ થાય છે.

$(i)$ બહિ: સ્તર (Exodermis) : આ સ્તર રોમસ્તરની તરત જ નીચે આવેલ છે. તેના કોષો મોટા અને સુબેરીનયુક્ત જાડી દીવાલવાળા હોય છે. તે રોમસ્તર નાશ પામતાં અંદરની પેશીઓનું રક્ષણ કરે છે.

$(ii)$ અધઃ સ્તર (બાહ્યઃ બાહ્યક) (Hypodermis) : બહિઃ સ્તરની નીચે આવેલા ત્રણ કે ચાર સ્તરોના પ્રદેશને અધઃસ્તર કહે છે. આ સ્તરોના કોષોની દીવાલ લિગ્નિનથી સ્થૂલિત થાય છે અને મજબૂત બને છે. આ પ્રદેશ દઢોત્તકનો બનેલો છે.

$(iii)$ અંતઃ બાહ્યક (Inner Cortex) : બાહ્યકની અંદર તરફ આવેલા પ્રદેશને અંતઃબાહ્યક કહે છે. આ પ્રદેશ મૃદુત્તક કોષોનો બનેલો છે. તેઓ પાતળી દીવાલવાળા અને આકારમાં ગોળ હોય છે,

$(iv)$ અંતઃસ્તર (Endodermis) : બાહ્યકના સૌથી અંદરના સ્તરને અંતઃસ્તર કહે છે. આ સ્તરના કોષો એકબીજા સાથે સજ્જડ રીતે ચોંટેલા હોય છે. કોષોની અરીય તેમજ અંદરની દીવાલ લિગ્નિન અને સુબેરીનથી સ્થૂલિત થયેલી હોય છે. આ સ્થૂલન અંગ્રેજી અક્ષર આડા $'C'$ જેવું દેખાય છે. આ સ્તરમાં કેટલાક કોષો સ્થૂલન વગર રહી જાય છે. જેઓને પથકોષો (Passage Cell) કહે છે. આ પથ કોષો આદિદારૂની બરાબર સામે આવેલા અને જીવંત છે.

$(3)$ મધ્યરંભ (Stele) : મધ્યરંભમાં પરિચક્ર, વાહિપુલો, સંયોગીપેશી અને મજજાનો સમાવેશ થાય છે,

જલવાહક અને અન્નવાહક પેશીના સમૂહોની સંખ્યા 8 કરતાં વધુ હોય છે. તેથી આવા મધ્યરંભને બહુસૂત્રી (Polyarch) કહે છે.

$(i)$ પરિચક્ર (Pericycle) : પરિચક્ર એ અંતઃસ્તરની અંદરની તરફ આવેલું એકસ્તરીય સ્તર છે, આ સ્તરના કોષો જીવંત, પાતળી દીવાલવાળા અને મૂદુત્તાકીય હોય છે. - આદિદારુની સામે આવેલા આ સ્તરના કોષો પાર્થમૂળો ઉત્પન્ન કરે છે. આમ, તેઓનો ઉદ્ભવ અંતર્યાત છે.

$(ii)$ વાહિપુલો (Vascular Bundles) : અહીં વાહિપુલો અરીય પ્રકારના છે. જલવાહક અને અન્નવાહકના વાહિપુલો જુદી જુદી ત્રિજયા ઉપર ગોઠવાયેલા છે. આદિદારુ બહારની બાજુએ અને અનુદારુ અંદરની બાજુએ હોવાથી જલવાહકનો વિકાસ બહિરારંભી છે.

- અન્નવાહક પેશી ચાલનીનલિકા અને સાથીકોષોની બનેલી છે. જે નાના સમૂહ સ્વરૂપે આદિદારુની વચ્ચે જોવા મળે છે.

$(iii)$ સંયોગી પેશી (Conjuctive Tissue) : જલવાહક અને અન્નવાહકને જોડતી તેમજ પરિચક્ર અને મજ્જાની સાથે સંબંધ ધરાવતી પેશીને સંયોગી પેશી કહે છે. શરૂઆતમાં તેઓ મૃદુત્તકના બનેલા હોય છે. પાછળથી તે દેઢાંકીય બને છે.