બળના મુખ્ય પ્રકારોના ઉદાહરણ આપી સમજાવો.
બળના મુખ્ય પ્રકારોના ઉદાહરણ આપી સમજાવો.
પદાર્થ પર બળ લાગવાથી થતી અસર માટે પદાર્થ સાથે સંપર્કમાં હોવું જરૂરી છે પણ હંમેશાં તેની સાથે સંપર્કમાં હોવું જરૂરી નથી. આથી, બળના મુખ્ય બે પ્રકારો મળે.
$(i)$ સંપર્કબળ :
કોઈ પદાર્થની સ્થિર કે ગતિમાન અવસ્થા બદલવા માટે પદાર્થ સાથેનો સંપર્ક હોવો જરૂરી છે. આમ, સંપર્ક દ્વારા જે બળથી ગતિની અવસ્થા બદલી શકાય તેવાં બળને સંપર્કબળ ક્હે છે.
સંપર્કબળ, સંપર્કમાં રહેલા બંને પદાર્થ પર લાગે છે. દા.ત. : આપણી પાસે પડેલા સ્થિરે ટેબલને ધક્કો મારીએ કે આપણી બાજુ ખેંચીએ ત્યારે તેના પર સંપર્કબળ એકબીજા પર લાગે છે.
$(ii)$ ક્ષેત્રબળ :
નિયત વિસ્તારમાં આવતો યોગ્ય પદાર્થ, ચુંબક, વિદ્યુતભાર, ગુરુત્વાકર્ષણના કારણે બળ અનુભવે છે તેવાં વિસ્તારને બળક્ષેત્ર કહે છે.
બળક્ષેત્રમાં કેટલાંક યોગ્ય પદાર્થો સંપર્કમાં આવ્યા સિવાય એકબીજાં પર બળ લગાડે તો તેને ક્ષેત્રબળ કહે છે. ચુંબકીય બળ, વિદ્યુતબળ અને ગુરુત્વાકર્ષણ બળ એ ક્ષેત્રબળ છે.
દા.ત. : મકાનની ટોચ પરથી મુક્તપતન પામતો પદાર્થ પૃથ્વી તરફ પ્રવેગિત થાય છે. અહી, પૃથ્વી અને મુક્ત પતન પામતો પદાર્થ સંપર્કમાં નથી તેમ છતાં પૃથવીના ગુરુત્વક્ષેત્રના કારણે પદાર્થ પ્રવેગિત ગતિ કરે છે.
આ ઉપરાંત, ચુંબકથી થોંડે દૂર લોખંડની ખીલી મૂકતાં તે આકર્ષણના કારણે ચુંબક તરફ ગતિ કરે છે. અર્હી ચુંબકના યુંબકીયક્ષેત્રના કારણે ખીલી પર આકર્ષણ બળ લાગે છે.
Similar Questions
બ્લોક $ B$ પર તંત્રને સમતોલનમાં રાખવા માટે $mg $ બળ લગાવવામાં આવે છે,તો ${T_1}$= _____
બ્લોક $ B$ પર તંત્રને સમતોલનમાં રાખવા માટે $mg $ બળ લગાવવામાં આવે છે,તો ${T_1}$= _____
$3r$ ત્રિજ્યાના હલકા કપમાં $r$ ત્રિજ્યાના બે ભારે ગોળાઓ, સંતુલનમાં છે. તે ક૫ અને બેમાંથી એક ગોળાનુ $Reaction$ તથા બંને ગોળાના $Reaction$ નો ગુણોત્તર $.....$
$3r$ ત્રિજ્યાના હલકા કપમાં $r$ ત્રિજ્યાના બે ભારે ગોળાઓ, સંતુલનમાં છે. તે ક૫ અને બેમાંથી એક ગોળાનુ $Reaction$ તથા બંને ગોળાના $Reaction$ નો ગુણોત્તર $.....$
નીચેના કિસ્સાઓમાં લાગતા ચોખ્ખા (પરિણામી) બળનાં માન અને દિશા જણાવો :
$(a)$ અચળ ઝડપથી નીચે પડતા વરસાદનાં ટીંપા પર
$(b)$ પાણી પર તરતા $10\, g$ દળના બૂચ પર
$(c)$ આકાશમાં યુક્તિપૂર્વક સ્થિર રાખેલા પતંગ પર
$(d)$ ખરબચડા રસ્તા પર $30\, km/h$ ના અચળ વેગથી ગતિ કરતી કાર પર
$(e)$ બધા દ્રવ્ય પદાર્થોથી દૂર અને વિદ્યુત અને ચુંબકીય ક્ષેત્રોથી દૂર અવકાશમાં ગતિ કરતા ખૂબ ઝડપી ઈલેક્ટ્રોન પર
નીચેના કિસ્સાઓમાં લાગતા ચોખ્ખા (પરિણામી) બળનાં માન અને દિશા જણાવો :
$(a)$ અચળ ઝડપથી નીચે પડતા વરસાદનાં ટીંપા પર
$(b)$ પાણી પર તરતા $10\, g$ દળના બૂચ પર
$(c)$ આકાશમાં યુક્તિપૂર્વક સ્થિર રાખેલા પતંગ પર
$(d)$ ખરબચડા રસ્તા પર $30\, km/h$ ના અચળ વેગથી ગતિ કરતી કાર પર
$(e)$ બધા દ્રવ્ય પદાર્થોથી દૂર અને વિદ્યુત અને ચુંબકીય ક્ષેત્રોથી દૂર અવકાશમાં ગતિ કરતા ખૂબ ઝડપી ઈલેક્ટ્રોન પર
આકૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે બે દળરહિત સળિયા $AB$ અને $AC$ દ્વારા એક ફ્રેમ બનાવેલ છે. $A$ બિંદુ પર $\overrightarrow{ P }$ બળ લાગે છે જેનું મૂલ્ય $100\; N$ છે. તો બળ $\overrightarrow{ P }$ નો $AC$ ની દિશામાંનો ઘટક $x\;N$ હોય તો $x$નું મૂલ્ય નજીકના પૂર્ણાંકમાં કેટલું હશે?
[$\sin \left(35^{\circ}\right)=0.573, \cos \left(35^{\circ}\right)=0.819$ $\left.\sin \left(110^{\circ}\right)=0.939, \cos \left(110^{\circ}\right)=-0.342\right]$
આકૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે બે દળરહિત સળિયા $AB$ અને $AC$ દ્વારા એક ફ્રેમ બનાવેલ છે. $A$ બિંદુ પર $\overrightarrow{ P }$ બળ લાગે છે જેનું મૂલ્ય $100\; N$ છે. તો બળ $\overrightarrow{ P }$ નો $AC$ ની દિશામાંનો ઘટક $x\;N$ હોય તો $x$નું મૂલ્ય નજીકના પૂર્ણાંકમાં કેટલું હશે?
[$\sin \left(35^{\circ}\right)=0.573, \cos \left(35^{\circ}\right)=0.819$ $\left.\sin \left(110^{\circ}\right)=0.939, \cos \left(110^{\circ}\right)=-0.342\right]$
- [JEE MAIN 2021]
દોરીના એક છેડે $\sqrt{3}$ દળ લગાડેલ છે. જ્યારે બીજો છેડો દિવાલ સાથે દોરીના એક છેડા સાથે દળ લગાડેલ છે જ્યારે બીજા છેડાને દીવાલ સાથે બાંધવામાં આવે છે. તેના પર અજ્ઞાત બળ $F$ એવી રીતે લગાડવામાં આવે છે કે જેથી દોરીતે દીવાલ સાથે $30^{\circ}$ નો ખૂણો બનાવે. તણાવ $T$ નું મૂલ્ય $........$ થાય. ($g$ નું મૂલ્ય $=10\,ms ^{-2}$)
દોરીના એક છેડે $\sqrt{3}$ દળ લગાડેલ છે. જ્યારે બીજો છેડો દિવાલ સાથે દોરીના એક છેડા સાથે દળ લગાડેલ છે જ્યારે બીજા છેડાને દીવાલ સાથે બાંધવામાં આવે છે. તેના પર અજ્ઞાત બળ $F$ એવી રીતે લગાડવામાં આવે છે કે જેથી દોરીતે દીવાલ સાથે $30^{\circ}$ નો ખૂણો બનાવે. તણાવ $T$ નું મૂલ્ય $........$ થાય. ($g$ નું મૂલ્ય $=10\,ms ^{-2}$)
- [JEE MAIN 2023]