તમે પ્રયોગિક કેવી રીતે દર્શાવી શકો કે, $(i)$ વિધુતભારો બે પ્રકારના છે અને $(ii)$ સજાતીય વિધુતભારો વચ્ચે અપાકર્ષણ અને વિજાતીય વિધુતભારો વચ્ચે આકર્ષણ થાય છે તે સમજાવો ?

નીચેના બે પ્રયોગો પરથી સાબિત થાય છે જુદી જુદી વસ્તુઓ પર માત્ર બે પ્રકારના વિદ્યુતભારો છે.

પ્રયોગ :$1$ ઊનના ટુકડા સાથે કે રેશમના ટુકડા સાથે થયેલા એક સળિયાને રેશમની દોરી વડે બીજો તેવા જ વિધુતભારવાળા કાચના સળિયાને તેની નજીક લાવતાં બંને સળિયાઓ અપાકર્ષાય છે.જે આકૃતિ $(a)$માં દર્શાવેલ છે.

ઊનના બે ટુકડા સાથે કે રેશમના જે બે ટુકડાઓ સાથે સળિયાને ઘસ્યા હતા તે બંને ટુકડાઓને પાસપાસે લાવતા તે ટુકડાઓ પણ અપાકર્ષે છે.

જો કે કાચનો સળિયો અને ઊન કે રેશમનો ટુકડો એકબીજાને આકર્ષે છે.

આ જ રીતે બિલાડીના ચામડા (ફ૨) સાથે ઘસેલા એક પ્લાસ્ટિકના સળિયાને રેશમની દોરી વડે લટકાવી તેવો જ વિધુતભારવાળા બીજા પ્લાસ્ટિકના સળિયાને નજીક લાવતાં તેઓ અપાકર્ષે છે. જે આકૃતિ $(b)$માં દર્શાવ્યું છે. અહીં બિલાડીના ચામડાના બે ટુકડાઓ અપાકર્ષે અને બિલાડીના ચામડાનો એક ટુકડો અને પ્લાસ્ટિકનો સળિયો આકર્ષાય છે.

હવે ઉપર મુજબ કાચના સળિયાને વિદ્યુતભારિત કરીને રેશમની દોરી વડે લટકાવી તેનાથી જુદી રીતે વિધુતભારિત થયેલા પ્લાસ્ટિકના સળિયાને નજીક લાવતાં તેઓ આકર્ષાય છે. જે આકૃતિ $(c)$માં દર્શાવ્યું છે.

કાચના સળિયા સાથે ધસેલા રેશમના ટુકડાને, પ્લાસ્ટિકના સળિયા સાથે ઘસેલા બિલાડીના ચામડાની નજીક લાવતાં તેમની વચ્ચે આકર્ષણ થાય છે.

આ પ્રયોગ પરથી આપણે નોંધી શકીએ કે કાચના સળિયા પરના વિદ્યુતભાર અને પ્લાસ્ટિકના સળિયામાં ઉત્પન્ન થતો વિધુતભાર જુદો જુદો છે.

પ્રયોગ :$2$

રેશમ કે નાયલોનની દોરી સાથે લટકાવેલ બે નાના બરૂના બૉલ્સ (પોલિસ્ટીરીન બૉલ્સ)ની સાથે ફર (અમુક પ્રાણીઓના ટૂંકા વાળ) સાથે પસેલા પ્લાસ્ટિકના સળિયાને સ્પર્શ કરાવીને દૂર લઈ જતાં બરૂના બૉલ્સ એકબીજાને અપાકર્ષે છે. જે આકૃતિ $(d)$માં દર્શાવ્યું છે.

જો બરૂના બોલ્સને રેશમી કપડા સાથે ઘસેલા કાચના સળિયાને સ્પર્શ કરાવવામાં આવે અને અલગ કરતાં બોલ્સ એકબીજાને અપાકર્ષે છે. જે આકૃતિ $(e)$માં દર્શાવ્યું છે.

જો પ્લાસ્ટિકના સળિયા સાથે એક બૉલ્સને અડકાડીએ અને બીજા બૉલને કાચના સળિયા સાથે અડકાડીએ તો બંને બોલ્સ વચ્ચે આકર્ષણ થાય છે જે આકૃતિ $(f)$માં દર્શાવ્યું છે.