કેપેસિટર શું છે ? અને કેપેસિટન્સની સમજૂતી આપો અને તેનો $\mathrm{SI}$ એકમ જણાવો.
કૅપેસિટર એ એક્બીજાથી અલગ રાખેલા બે સુવાહકોથી બનતી રચના છે જે આકૃતિમાં બતાવેલ છે.
કૅપેસિટરની વ્યાખ્યા : "એક્બીજની પાસપાસે યાદ્છિક રીતે ગોઠવેલા, અલગ રાખેલાં, યાદ્છિક આકાર અને કદના બે સુવાહકોથી બનતી રચનાને કેપેસિટર કહે છે."
ધારોકે બે સુવાહકો પર વિદ્યુતભાર - $Q$ અને $+ Q$ છે તથા તેમનાં સ્થિતિમાન અનુક્રમે $V _{1}$ અને $V _{2}$ છે અને તેમની વચ્યેનો સ્થિતિમાનનો તફાવત $V=V_{1}-V_{2}$ છે.
એક સુવાહકને અનંત અંતરે ધારી લઈને બીજી એક્જ સુવાહકને પણ કેપેસિટર તરીકે ગણી શકાય.
બે સુવાહકોને બેટરીના બે ટર્મિનલ સાથે જોડીને વિદ્યુતભારિત કરી શકાય છે.
એક સુવાહક પરના વિદ્યુતભાર $Q$ (મૂલ્ય)ને કેપેસિટરનો વિદ્યુતભાર કહે છે.
કૅપેસિટર પરનો કુલ વિદ્યુતભાર તો શૂન્ય છે.
કુપેસિટરની અંદર $+ Q$ વિદ્યુતભારથી $- Q$ વિદ્યુતભાર તરફનું વિદ્યુતક્ષેત્ર $\overrightarrow{ E }$ હોય છે જે વિદ્યુતભાર $Q$ ના સમપ્રમાણમાં છે.
$\therefore E \propto Q$ એટલે સ્થિતિમાનનો તફાવત $V$ છે તેથી $V$ પણ $Q$ વિદ્યુતભારના સમપ્રમાણમાં છે.
$\therefore V \propto Q$
આથી $\frac{Q}{V}$ ગુણોત્તર અચળ રહે છે.
$\therefore \quad C=\frac{Q}{V}$$\ldots (1)$
$C$ ને કૅપેસિટરનું કૅપેસિટન્સ કહે છે.
કૅપેસિટન્સની વ્યાખ્યા : "આપેલા સમાંતર પ્લેટ કૅપેસિટરનો વિદ્યુતભાર અને તેની બે પ્લેટો વચ્ચેના વિદ્યુતસ્થિતિમાનના તફાવતના ગુણોત્તરને તે કૅપેસિટરનું કૅપેસિટન્સ કહે છે."
આમ, કૅપેસિટન્સ એ વિદ્યુતભાર $Q$ અને સ્થિતિમાનનો તફાવત $V$ એમ બંનેથી સ્વતંત્ર છે.
આમ, કેપેસિટરનું કૅપેસિટન્સ નીચેની બાબતો પર આધાર રાખે છે.
$(1)$ કેપેસિટરનું કુપેસિટન્સ $C$ એ આકાર, માપ અને બે સુવાહકો વચ્ચેના અંતર.
$(2)$ બે સુવાહકો વચ્ચે રાખેલાં ડાઈઇલેક્ટ્રિકના પ્રકાર પર.
$(3)$ એક કેપેસિટરની નજીક બીજા કેપેસિટરની હાજરી.
$R_1$ ત્રિજ્યાનો ઘન વાહક ગોળો $R_2$ ત્રિજ્યાના પોલા વાહક ગોળા વડે ઘેરાયેલો (આવત્ત) છે. તો આ સમૂહનો કેપેસિટન્સ ........ ના સમપ્રમાણમાં છે.
બે કેપેસિટર્સ $C_1$ અને $C_2$ ને અનુક્રમે $120 $ $V$ અને $200$ $V $ થી વિદ્યુતભારિત કરેલ છે.એવું જોવા મળે છે કે જયારે તેમને એકબીજા સાથે જોડવામાં આવે છે,ત્યારે તે બંને પરનું વિભવ શૂન્ય બને છે,તો ________
$10^{3 }\ m$ વ્યાસ ધરાવતો ધાતુ ગોળાના સ્વરૂપમાં એક રેડિયો એકટિવ પદાર્થ પ્રતિ સેકન્ડે $6.25 \times 10^{10}$ કણોના અચળ દરે કણોનું ઉત્સર્જન કરે છે. જો વાહક વિદ્યુતીય રીતે અલગ કરેલો હોય, તો તેનો સ્થિતિમાન $1.0$ વોલ્ટ, વધારવા માટે કેટલો સમય લેશે? $80\%$ ઉત્સર્જિત કણો સપાટી પરથી બહાર નીકળે છે. તેમ ધારો.......$\mu s$
$C$ જેટલુ કેપેસીટન્સ ધરાવતા $1000$ નાનાં ટીપાંઓ ભેગા થઈને જો એેક મોટું ટીપું બનાવે. તો બનતા નવા આકારો કેપેસીટન્સ કેટલો થશે ?
$X$ અને $Y$ અક્ષ પર શું દર્શાવે છે ( $Y$ પ્રથમ રાશિ છે.)