હિલિયમ ભરેલ બલૂન ગુરુત્વાકર્ષણ બળ વિરુદ્ધ ઊંચે ચઢતાં તેની સ્થિતિઊર્જા વધે છે. જેમ-જેમ તે ઊંચે ચઢે તેમ-તેમ તેની ઝડપમાં પણ વધારો થાય છે. આ હકીકતનું યાંત્રિક ઊર્જા સંરક્ષણના નિયમ સાથે કેવી રીતે સમાધાન (સમજૂતી) કરશો ? હવાની ચાનતા અસરને અવગણો અને હવાની ઘનતા અચળ ધારો.
$m=$ Mass of balloon
$\mathrm{V}=$ Volume of balloon
$\rho_{\mathrm{He}}=$ Density of helium
$\rho_{\text {air }}=$ Density of air
Volume $\mathrm{V}$ of balloon displaces volume $\mathrm{V}$ of air.
So, $\mathrm{V}\left(\rho_{\mathrm{air}}-\rho_{\mathrm{He}}\right) \mathrm{g}=m a=m \frac{d v}{d t}$
Integrating with respect to $t$,
$\Rightarrow \mathrm{V}\left(\rho_{\mathrm{air}}-\rho_{\mathrm{He}}\right) g t=m v$
$\frac{1}{2} m v^{2}=\frac{1}{2} m \frac{\mathrm{V}^{2}}{m^{2}}\left(\rho_{\mathrm{air}}-\rho_{\mathrm{He}}\right)^{2} g^{2} t^{2} \ldots \text { (ii) }$
$=\frac{1}{2 m} \mathrm{~V}^{2}\left(\rho_{\mathrm{air}}-\rho_{\mathrm{He}}\right)^{2} g^{2} t^{2}$
If the balloon rises to a height $\mathrm{h}$,
from $\mathrm{s}=u t+\frac{1}{2} a t^{2}$
$\therefore h=\frac{1}{2} a t^{2}$
$=\frac{1}{2} \frac{\mathrm{V}\left(\rho_{\text {air }}-\rho_{\mathrm{He}}\right)}{m} g t^{2} \quad(\because u=0)$
From $(iii)$ and $(ii)$
$\begin{aligned} \frac{1}{2} m v^{2} =\left[\mathrm{V}\left(\rho_{\mathrm{a}}-\rho_{\mathrm{He}}\right) g t^{2}\left[\frac{1}{2 \mathrm{~m}} \mathrm{~V}\left(\rho_{\mathrm{air}}-\rho_{\mathrm{He}}\right) g t^{2}\right]\right.\\ =\mathrm{V}\left(\rho_{\mathrm{a}}-\rho_{\mathrm{He}}\right) g h \end{aligned}$
અસંરક્ષીબળો માટે યાંત્રિકઊર્જા સંરક્ષણનો સિદ્ધાંત લખો.
આકૃતિ માં એક પરિમાણમાં સ્થિતિઊર્જા વિધેયના કેટલાંક ઉદાહરણો આપ્યાં છે. કણની કુલ ઊર્જાનું મૂલ્ય $y$ $(Ordinate)$ અક્ષ પર ચોકડી $(Cross)$ ની નિશાની વડે દર્શાવ્યું છે. દરેક કિસ્સામાં, એવા વિસ્તાર દર્શાવો જો હોય તો, કે જેમાં આપેલ ઊર્જા માટે કણ અસ્તિત્વ ધરાવતો ન હોય. આ ઉપરાંત, દરેક કિસ્સામાં કણની કુલ લઘુતમ ઊર્જા કેટલી હોવી જોઈએ તે દર્શાવો. ભૌતિકશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આવાં કેટલાંક ઉદાહરણો વિચારો કે જેમની સ્થિતિઊર્જાનાં મૂલ્યો આ સાથે મળતાં આવે.
વજન ઓછું કરવા માગતી (ડાયેટિંગ કરતી) એક વ્યક્તિ, $10\; kg$ દળને એક હજારવાર દરેક વખતે $0.5\; m$ જેટલું ઊંચકે છે. ધારો કે તેણી જેટલી વખત દળને નીચે લાવે તેટલી વખત સ્થિતિઊર્જાનો વ્યય થાય છે. $(a)$ તેણી ગુરુત્વાકર્ષણ બળ વિરુદ્ધ કેટલું કાર્ય કરે છે ? $(b)$ ખોરાક (ફેટ)માંથી કિલોગ્રામ દીઠ $3.8 \times 10^{7} \;J$ ઊર્જા મળે છે જેનું યાંત્રિકઊર્જામાં રૂપાંતરણ $20 \%$ કાર્યક્ષમતાના દરે થાય છે. ડાયેટિંગ કરનારે કેટલું ફેટ વાપર્યું હશે ?
એક કણે $R$ ત્રિજ્યાના એક શિરોલંબ વર્તુળની સાપેક્ષે ગતિ કરે છે. $P$ બિંદુ પાસે કણનો વેગ શું હશે (ધારો કે $C$ બિંદુુએ જટિલ (critical) અવસ્થા છે )?
$10 \,m$ ઊંચાઈથી એક દડાને નીચે છૂટ આપવામાં આવે છે. જો અથડામણને કારણે $40 \%$ જેટલી ઉર્જાનો વ્યય થતો હોય, તો એક અથડામણ પછી દડો .......... $m$ ઉપર જશે.