- Home
- Standard 11
- Mathematics
यदि किसी गुणोत्तर श्रेणी के $n$ पदों का योग $S$ एवं गुणनफल $P$ है तथा उनके व्युत्क्रमों का योग $R$ है, तो ${P^2}$ का मान है
$\frac{R}{S}$
$\frac{S}{R}$
${\left( {\frac{R}{S}} \right)^n}$
${\left( {\frac{S}{R}} \right)^n}$
Solution
(d) दिया है,$S = \frac{{a({r^n} – 1)}}{{r – 1}} = \frac{{a\,(1 – {r^n})}}{{1 – r}}$……(i)
$P = a(ar)(a{r^2})……….(a{r^{n – 1}}) = {a^n}{r^{1 + 2 + ……… + (n – 1)}}$
$ = {a^n}{r^{(n – 1)n/2}}$, अर्थात् ${P^2} = {a^{2n}}{r^{n(n – 1)}}$ ……(ii)
एवं $R = \frac{1}{a} + \frac{1}{{ar}} + \frac{1}{{a{r^2}}} + ……….n$ पदों तक
$ = \frac{1}{a}\left( {1 + \frac{1}{r} + \frac{1}{{{r^2}}} + ………\;n} \right)$ पदों तक
$ = \frac{{\frac{1}{a}\left[ {{{\left( {\frac{1}{r}} \right)}^n} – 1} \right]}}{{\left( {\frac{1}{r} – 1} \right)}}$, $\left( {\because \,\frac{1}{r} > 1} \right.$ यदि $\left. \begin{array}{l}r < 1\\\end{array} \right)$
$ = \frac{{(1 – {r^n})}}{{a{r^{n – 1}}(1 – r)}}$……. (iii)
अत: $\frac{S}{R} = \frac{{a(1 – {r^n})}}{{1 – r}} \times \frac{{a{r^{n – 1}}(1 – r)}}{{(1 – {r^n})}} = {a^2}{r^{n – 1}}$
या ${\left( {\frac{S}{R}} \right)^n} = {({a^2}{r^{n – 1}})^n} = {a^{2n}}{r^{n(n – 1)}} = {P^2}$.